نظریه‌های یادگیری مبتنی بر بازی

یکی دیگر از مفاهیم مهم در این حوزه، به طراحی بازی مرتبط است. برخی متون، ویژگی‌های طراحی بازی را در ارزیابی تأثیرات انگیزشیِ تجربه بازیکن و میزان یادگیری حاصل از مدل‌های بازی‌وارسازی بررسی‌شده تحلیل می‌کنند. در این مطالعات، نظریه‌هایی مانند نظریه هدف‌گذاری، نظریه جریان (Flow)، نظریهٔ خودتعیین‌گری، نظریهٔ کنترل، نظریهٔ انتظار، نظریهٔ عدالت، نیاز به تعلق، نیاز به پیشرفت، و نیاز به قدرت به‌عنوان نظریه‌هایی معرفی می‌شوند که بر زمینه‌های بازی‌وارسازی و تجربهٔ لذت‌بخشِ بازی تأثیر می‌گذارند.

در پژوهش گارسیا باربوسا، مدلی برای تحلیل بازی از یک دیدگاه چندرشته‌ای ارائه شده است؛ مدلی که تجربهٔ سرگرمی در بازی‌های تفریحی را با بازی‌های آموزشی مقایسه می‌کند. از دیگر پژوهش‌های مهم، کار حاماری، کووویستو و سارسا است که در آن، چهار نوع پشتیبانی دیجیتال در فعالیت‌های آموزشی تحلیل شده است. به گفتهٔ این پژوهشگران، تفاوت‌های مشاهده‌شده در این ارزیابی مفهومی، به روش‌های ترویج و تشویق، افزایش انگیزه و مشارکت، و نیز ملاحظات مربوط به کاربرد و مزایای آن‌ها وابسته است. آنان در پایان، مدلی برای درک مبانی نظری غالب در آموزش استقرایی و قیاسی ارائه کرده و یک مقیاس جدید برای این مدل پیشنهاد می‌کنند.

نظریه بار شناختی (Cognitive Load Theory)

نظریه بار شناختی (CLT) که نخستین بار توسط اسوِلر مطرح شد، یکی از نظریه‌های بسیار مهم در طراحی آموزشی به‌شمار می‌رود. این نظریه مجموعه‌ای از یافته‌های تجربی در حوزهٔ آموزش و یادگیری را دربرمی‌گیرد و بر استفادهٔ بهینه از ظرفیت محدود شناختی یادگیرندگان برای معنا‌سازی و توسعهٔ دانش تأکید می‌کند.

نظریه بار شناختی، یک نظریه یادگیری نیست، بلکه نظریه‌ای برای طراحی آموزش است که هدف آن افزایش اثربخشی یادگیری است. در این نظریه، معماری شناختی انسان تعیین می‌کند که فرد تا چه حد می‌تواند اطلاعات را پردازش کند و در چه شرایطی یادگیری و حتی مشکلاتی مانند کاهش انگیزه یا کاهش مشارکت بروز پیدا می‌کند.

این نظریه نقش مهمی در طراحی یادگیری مبتنی بر بازی دارد. CLT پیشنهاد می‌کند که هنگام انتخاب یا طراحی بازی‌ها، باید به ظرفیت شناختی یادگیرنده توجه کرد تا اهداف آموزشی به‌درستی منتقل شوند. بازی‌ها می‌توانند بار شناختی درونی را کاهش دهند و اگر اصول نظریهٔ بار شناختی در طراحی آن‌ها رعایت شود، توانایی پشتیبانی از یادگیری عمیق و انتقال دانش را خواهند داشت. این موضوع به این دلیل است که حافظهٔ فعال یادگیرنده درگیر پیچیدگی‌های غیرضروری بازی نمی‌شود و می‌تواند ظرفیت بیشتری را صرف فرایندهای مرتبط با یادگیری کند.

نظریه جریان (Flow Theory)

بازی‌ها، به‌ویژه بازی‌های ویدئویی، طوری طراحی می‌شوند که بازیکن را به حالت «تمرکز کامل» برسانند؛ حالتی که چیکسنت‌میهای آن را تجربه بهینه (Optimal Experience) می‌نامد و معتقد است یادگیری در این حالت نه‌تنها مؤثرتر بلکه لذت‌بخش‌تر است.

حالت Flow شامل هشت ویژگی کلیدی است:

·       اهداف روشن

·       بازخورد فوری و واضح

·       تعادل میان چالش‌های ادراک‌شده و مهارت‌های ادراک‌شده

·       تمرکز عمیق

·       احساس کنترل

·       درگیری عمیق اما بدون تلاش آگاهانه

·       انگیزه درونی

·       از دست دادن احساس زمان و نگرانی‌های بیرونی

در بازی‌ها، رسیدن به حالت Flow بسیار مطلوب است؛ زیرا باعث می‌شود بازیکنان در چالش‌ها عملکرد بهتری داشته باشند، خلاقیت بیشتری نشان دهند و زمان بیشتری را با لذت صرف بازی کنند. وقتی دانش‌آموزان در فرآیند یادگیری به حالت Flow برسند، احتمال موفقیت آن‌ها افزایش می‌یابد، یادگیری عمیق‌تر می‌شود و تجربه یادگیری برایشان ارزشمند و لذت‌بخش خواهد بود.

امروزه بسیاری از بازی‌های ویدئویی بر پایهٔ برنامه‌های زمانی پاداش‌ها ساخته شده‌اند که بازیکن را تشویق می‌کند محیط را جست‌وجو کند، الگوها را تکرار کند، مهارت‌های جدید کسب کند و برای اقدامات درست پاداش بگیرد. در چنین ساختارهایی، تمرکز بازی از «برد نهایی» به «فرایند عملکرد» منتقل می‌شود و معمولاً آموزش‌ها و راهنماهایی ارائه می‌شود تا بازیکن به‌تدریج مهارت‌های جدید را بیاموزد.